Wszystkie nasze przyszłości 

Często zdarza się, że pytamy dzieci, kim chcą być, kiedy dorosną, co będą robić za 20 lat. Później, młodzież odpowiada na pytania, jakie studia planują wybrać. Na rozmowach o pracę nie raz pada pytanie o wyobrażenie siebie samego za 5-10 lat. Bank sprawdza naszą sytuację, aby oszacować, co z nami będzie do końca umowy o kredyt. Martwimy się o emeryturę. Nieustannie myślimy o przyszłości. Czas płynie i udowadnia, że świat się zmienia, czasem w najmniej spodziewany sposób. Nikogo nie dziwi, że spełniają się niektóre propozycje science-fiction powstałe kilkadziesiąt lat wcześniej. 

Ilu ludzi, tyle możliwości spojrzenia na przyszłość, a może i więcej. Wszystkie warianty projektowane są równolegle, towarzyszą sobie nawzajem. Mogą uzupełniać się, oświetlając wzajemnie najistotniejsze podobieństwa. Mogą też – nierzadko w dynamiczny sposób – zderzać się ze sobą, uwypuklając odmienność. Każda z wizji przyszłości rozpracowuje różne czynniki, osadzona jest w różnych przestrzeniach społeczno-kulturowych, wynika z różnych światopoglądów. 

Przyszłość wiąże się z niepokojem i strachem. Lękiem o to, co będzie. Niepewność warunkująca postrzeganie przyszłości staje się immanentną częścią bycia w świecie, bycia tu i teraz. 

Przyszłość to stawianie pytań: o katastrofę klimatyczną, choroby cywilizacyjne, wyczerpanie naturalnych złóż, kolejne wojny, przemieszczanie się granic stref krajobrazowych, biotechnologię, przeludnienie, kolonizację innych planet, koniec świata, nieśmiertelność. 

Przyszłość to szereg wątpliwości i brakujących odpowiedzi. 

Przyszłość to kolaż różnych scenariuszy. 

Tegoroczny Projekt OFF Opera składa się z sześciu scenariuszy przyszłości. Każdy z nich dotyka innych aspektów myślenia futurologicznego, wykorzystując różne dziedziny sztuki – muzykę, literaturę, teatr, film, nowe media, grafikę, sound art. Jak w operze, media i dyscypliny sztuki konstruują patchworkowy utwór, podatny na różnorodne interpretacje, uzupełnienia i dookreślenia, tak alternatywne scenariusze przyszłości otwierają dyskusję – są raczej przestrzenią stawiania pytań, niż udzielania jednoznacznych odpowiedzi.

Pierwszy scenariusz jest próbą przewidzenia przyszłości – nieistniejących jeszcze wynalazków i zawodów. Bajka robotów to adresowany do dzieci cykl warsztatów słowa i obrazu oparty na metodzie design thinking. Czy to prawda, że większość dzieci będzie w przyszłości pracowało w nieistniejących jeszcze zawodach? Jak będą wyglądały wynalazki przyszłości? I dlaczego w projektowaniu najważniejsza jest empatia? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdą się w animacji poklatkowej podsumowującej działania warsztatowe. 

Opowieść o przyszłości to także twórcza refleksja nad audiosferą miast i miasteczek za kilkadziesiąt lat. Podczas cyklu warsztatów fieldrecordingowych dla młodzieży Przyszłość: soundtrack punktem wyjścia będą antropologia i ekologia dźwięku. Drugi scenariusz będzie kolektywnym projektowaniem przestrzeni dźwiękowej w formie instalacji. To także próba odpowiedzi na pytanie: jak będą brzmiały miasta przyszłości? 

Mapowanie pojęcia edukacji, krytyczny namysł nad ideą uczenia się w przyszłości będzie sednem trzeciego scenariusza. Podstawą do działania podczas cyklu warsztatów Ostatni dzwonek staną się doświadczenia edukacyjne wszystkich uczestników i uczestniczek zajęć: uczniów, studentek, nauczycieli i wykładowczyń. Twórcze działania, oparte na założeniach etnografii performatywnej i pedagogiki teatru doprowadzą do powstania interdyscyplinarnej pracy artystycznej na pograniczu reportażu, filmu dokumentalnego i manifestu, w którym głos zabiorą wszyscy, którym bliska jest idea edukacji na miarę XXI wieku. 

Jak będzie wyglądać przyszłość za czterdzieści lub pięćdziesiąt lat w wizjach tych, którzy najprawdopodobniej jej nie doświadczą? Na to pytanie postara się odpowiedzieć czwarty scenariusz przyszłości – cykl warsztatów epistolograficznych i strorytellingowych dla seniorek i seniorów Poste restante. Dyskusje, rozmowy i działania warsztatowe na temat biotechnologii, transhumanizmu czy kolonizacji innych planet zostaną uwiecznione w formie wywiadów wideo, które będą elementem dokumentalnej etiudy filmowej. 

Piąty scenariusz przyszłości kryje się w intermedialnym utworze teatralno-muzycznym autorstwa Andrzeja Koniecznego. Finałowa offopera skomponowana w technice aleatoryzmu kontrolowanego opowiada o braku porozumienia w czasach upadku ludzkiej cywilizacji. Dramaturżką i reżyserką spektaklu jest Zdenka Pszczołowska, natomiast za choreografię odpowiada Oskar Malinowski. Podstawę widowiska stanowi partytura graficzna, za której kolektywne wykonanie odpowiadać będą zarówno muzycy, jak i artyści-amatorzy, którzy wezmą udział w muzyczno-performerskich warsztatach. Nawiązując do idei sztuk społecznych oraz koncepcji musickingu autorstwa Christophera Smalla, australijskiego muzyka i edukatora, współtwórcami koncertu performatywnego będą także wszyscy widzowie i widzki zgromadzeni na premierze. Prawykonanie dzieła odbędzie się 5 października w Sali Wielkiej Centrum Kultury ZAMEK w Poznaniu podczas Kongresu: 2071.

Komplementarną częścią widowiska teatralno-muzycznego jest publikacja o charakterze eksperymentu społeczno-artystycznego. Na zaproszenie OFF Opery kilkanaście osób ze świata kultury, sztuki, nauki i biznesu napisało swój List do przyszłości – do kogoś lub czegoś istniejącego w 2071 roku. Teksty zostaną opublikowane drukiem we wspólnej publikacji – są wśród nich listy prywatne, prorokujące, komentujące, zaangażowane społecznie, katastroficzne, metafizyczne. Każdy z listów to unikatowy wariant przyszłości – razem tworzą niezwykle ciekawy kolaż przekonań i światopoglądów, estetyk, wrażliwości i osobistych doświadczeń. 

Zgromadzone na przestrzeni kilku miesięcy wypowiedzi, filmy, fotografie oraz fragmenty listów stworzone przez artystów i publiczność OFF Opery posłużą do stworzenia zbiorowej, patchworkowej pracy artystycznej, a zarazem szóstego scenariusza przyszłości – cyfrowej kapsuły czasu. Zebrane materiały zostaną zakodowane przez programistów tworzących w nurcie digital art, a następnie umieszczone na platformie internetowej. Przez dziesięć lat obraz współczesności, odbijający społeczne nastroje, estetykę i wrażliwość ludzi żyjących w latach 20. będzie niedostępny. Kolaż wiadomości zamkniętych w kapsule czasu w pełni ujrzy światło dzienne dopiero w 2031 roku. 

* * * 

OFF Opera 2021 to dwa komplementarnie uzupełniające się projekty: program artystyczny i program edukacyjny – oba tworzą nową jakość w interdyscyplinarnych działaniach muzyczno-teatralnych poprzez odwołanie do alternatywnych, offowych rozwiązań twórczych. Opera jest dla nas nie tyle zamkniętym, skończonym dziełem, ile sposobem opowiadania o wielopłaszczyznowej, niejednoznacznej rzeczywistości społeczno-kulturowej. Od początku swego istnienia OFF Opera realizuje działania w nurcie sztuki społecznej, partycypacyjnej, włączającej odbiorców i odbiorczynie w twórcze działania. W naszej pracy łączymy zaplecze teoretyczne związane z badaniami nad kulturą i sztuką z szeroką gamą praktyk społeczno-kulturowych i artystycznych. 

* * * 

Projekt OFF Opera 2021 – program edukacyjny został dofinansowany ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, uzyskanych z dopłat ustanowionych w grach objętych monopolem państwa, zgodnie z art. 80 ust 1. ustawy dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych oraz budżetu Miasta Poznania, środków Samorządu Województwa Wielkopolskiego oraz Powiatu Poznańskiego. 

Projekt OFF Opera 2021 – program artystyczny został dofinansowany z budżetu Miasta Poznania.